Τρίτη, Ιανουαρίου 09, 2018

Διαβάζοντας την "Οδύσσεια" του Μιχάλη Γκανά




Ελένη Χοντολίδου
Πηγή: oanagnostis.gr

Οδύσσεια του Μιχάλη Γκανά; Ασέβεια! Η Οδύσσεια είναι του Ομήρου. Σωστά. Και είναι κτήμα όλης της ανθρωπότητας, φυσικά και των Ελλήνων. Αλήθεια; Πόσοι Έλληνες έχουν διαβάσει την Οδύσσεια; Στο πρωτότυπο, μέρος των κλασσικών φιλολόγων και στις μη λειτουργικές (λόγω πεποιημένης γλώσσας) μεταφράσεις[1], θεωρητικά, όλοι οι Έλληνες μαθητές. Όλοι; Και τι ακριβώς έχουν διαβάσει; Έχουν κατανοήσει και έχουν αγαπήσει το κείμενο;
Η εμμονή του ελληνικού σχολείου
Το ελληνικό σχολείο έχει τη μοναδική ικανότητα να τα καθιστά όλα ακαδημαϊκά. Κάτι σαν τον Μίδα που ό,τι έπιανε γινόταν χρυσάφι, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα τα μετατρέπει όλα σε ένα ακαδημαϊκό πρόγραμμα, σε ένα ακαδημαϊκό και βαρετό σχολείο, εντέλει. Στο ακαδημαϊκό σχολείο στριμώχνονται όλοι οι μαθητές και όλες οι μαθήτριες: γηγενείς, πρόσφυγες, μετανάστες, όλες οι μειονότητες, όλες οι κοινωνικές τάξεις ακολουθώντας ένα βαρύ ακαδημαϊκό πρόγραμμα, το ίδιο για όλους. Προσωπικά θα υποδεχόμουν ασμένως πολλών ειδών διαφορετικά σχολεία: ακαδημαϊκά, λιγότερο ακαδημαϊκά, με ανοιχτά προγράμματα, με διαφοροποιήσεις ανά περίπτωση και απόλυτη επαγγελματική ελευθερία των εκπαιδευτικών. Στα σχολεία αυτά θα έβρισκε ο κάθε μαθητής τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις του.
Οι Αγγλοσάξονες που έχουν πολύ ευρύ αναγνωστικό κοινό και πολλά χρόνια εμπειρίας στη διδασκαλία της λογοτεχνίας τους σε παιδιά και νέους που τα αγγλικά δεν είναι η μητρική τους γλώσσα, έχουν καθιερώσει τις απλοποιημένες εκδόσεις (simplified editions). Ως υποψήφια για το Lower διάβασα πολλά τέτοια βιβλία και δεν έπαθα τίποτε απολύτως, σας διαβεβαιώ. Αγαπούσα και συνέχισα να αγαπάω τη λογοτεχνία. Κάποια από αυτά τα απλοποιημένα λογοτεχνικά κείμενα τα διάβασα αργότερα στην κανονική τους έκδοση, κάποια τα είδα μεταφερμένα στον κινηματογράφο ή και τα δύο.
Οι μεταφράσεις, οι απλοποιήσεις και οι μετατροπές δεν είναι ποτέ το ίδιο κείμενο. Χωρίς αυτές τις πρακτικές όμως πόσοι θα είχαμε διαβάσει Νερούντα, Γκόγκολ, Λόρκα, Μπαλζάκ, Ώστιν, κ.ο.κ. Η επιλογή είναι δύσκολη καθώς συνοδεύεται από απώλειες, κάποιες φορές σημαντικές. Απώλεια ύφους, σημασιολογικού βάρους της «γλώσσας» και του «κλίματος» του κειμένου ειδικά στην ποίηση. Αυτονόητα πράγματα με τα οποία οι άλλοι έχουν εξοικειωθεί. Εμείς όχι. Πριν χρόνια είχε γίνει μεγάλη συζήτηση για την «ενδογλωσσική μετάφραση»[2] κειμένων της ελληνικής λογοτεχνίας από την καθαρεύουσα στην κοινή ελληνική. Η μία πλευρά δεν έπεισε την άλλη, πιθανόν γιατί είχαμε, ως συνήθως, παράλληλους μονολόγους.
Παιδαγωγικές προκείμενες
Ο Bruner μας έμαθε ότι μπορούμε να διδάξουμε τα πάντα σε κάθε ηλικία παιδιών υιοθετώντας την κατάλληλη μεθοδολογία. Tι θέλουμε να επιτύχουμε διδάσκοντας την Οδύσσεια; Να γοητεύσουμε τους νεαρούς αναγνώστες με τις ιστορίες της, να διδάξουμε ένα σπουδαίο κλασικό, πολυφωνικό κείμενο, με σύνθετη αφηγηματική πλοκή, να ακουστούν τα αρχαία ονόματα, να συνδέσουμε το κείμενο με τη ζωή των ανθρώπων τότε; Να μάθουν να αφηγούνται το κείμενο, να κάνουν περίληψη των ραψωδιών, να βάζουν πλαγιότιτλους στις ραψωδίες, να απολαύσουν το κείμενο;
 Το εγχείρημα του Μιχάλη Γκανά
Ο Γκανάς δεν χρειάζεται συστάσεις. Είναι ο καλύτερος –κατά την άποψή μου– ποιητής της γενιάς του και βαθύς γνώστης της νεοελληνικής ποίησης. Δεν είναι φιλόλογος –και δη κλασικός– όπως ο Μαρωνίτης που μένοντας πιστός στα κείμενα (Ιλιάδα και Οδύσσεια) επιχείρησε την ενδογλωσσική μετάφρασή τους και κατάφερε να μας δώσει δύο κείμενα σε ελληνικά που διαβάζονται, σχεδόν μοιάζουν αυθύπαρκτα-ανεξάρτητα κείμενα. Το στοίχημα το κέρδισε ο δάσκαλός μου.
Ο Γκανάς δεν υποκρίνεται ότι γνωρίζει τη γλώσσα του Ομήρου, τουλάχιστον όχι ως κλασσικός φιλόλογος. Είναι όμως και αυτός γοητευμένος από τον Όμηρο και έκανε κάτι παράτολμο: είναι «δημιουργικά ασεβής» προς το κείμενο. Ενθέτει κείμενα άλλων ομοτέχνων του, κάνει το κείμενο του Ομήρου να συνομιλεί με σημερινά κείμενα. Πλάθει λέξεις, συντομεύει κάποιες ραψωδίες. Χρησιμοποιεί όλες τις διαθέσιμες δεξιότητές του, λ.χ. πολύ δημιουργικά το χιούμορ. Έκανε αυτό που ζητούσε σε τηλεοπτική εκπομπή ο Βερνάν από τους Έλληνες προκειμένου να αποδείξουν ότι είναι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων: να μάθουν τα κείμενα, «να τα νιώσουν μέσα τους».
Το αποτέλεσμα του Γκανά είναι ένα ζωντανό κείμενο που διαβάζεται ευχάριστα, εξόχως ποιητικό με τη δική του ποιητικότητα (διαφορετική από αυτήν του Μαρωνίτη), που το απολαμβάνουν τα παιδιά και οι νέοι αναγνώστες.
Μόνο τα παιδιά και οι νέοι αναγνώστες; Νομίζω ότι από το εγχείρημα του Γκανά ωφελούνται και οι μεγάλοι, αρκεί να το θελήσουν, διαβάζοντας μόνοι τους ή διαβάζοντας στα παιδιά τους και με τα παιδιά τους το κείμενο. Διάβασα απνευστί την Οδύσσεια του Γκανά και απήλαυσα το χιούμορ, την ευρυμάθεια και την επινοητικότητά του. Απήλαυσα ένα ποιητικό κείμενο.
Ο Γκανάς είναι «παραμυθάς», αυτό το ξέραμε. Μιχάλη, σε ευχαριστούμε πολύ για τον μόχθο σου και ελπίζουμε ότι το πόνημά σου θα τραβήξει πολλούς αναγνώστες πρώτα στο δικό σου κείμενο, και μετά –ποιος ξέρει;– ίσως και στην ενδογλωσσική μετάφραση του Μαρωνίτη. Για το πρωτότυπο ούτε λόγος.–



[1] Εξαιρουμένης της μετάφρασης του Μαρωνίτη οι άλλες μεταφράσεις δεν διαβάζονται σήμερα (Σημ. gerontakos: Δε συμφωνώ! Υπάρχουν μεταφράσεις της Οδύσσειας που θεωρούνται εξαιρετικές, όπως του Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή , την οποία θεωρώ ανώτερη από του Μαρωνίτη, είτε στη συνολική έκδοση του έπους είτε στο (χρηστικό) Ανθολόγιο της* ) , εάν υποθέσουμε ότι διαβάζονταν ποτέ. Βεβαίως, και του Μαρωνίτη προϋποθέτει έναν επαρκή και πειθαρχημένο αναγνώστη.
[2] Όρος του Δ.Ν. Μαρωνίτη.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

«Ομήρου Οδύσσεια» διά χειρός Μιχάλη Γκανά | LiFO

Μιχάλης Γκανάς: "Να ξεφύγουμε από τον πάτο" (συνέντευξη στον Γ.Ν. Μπασκόζο) ...

*ΣΗΜΕΙΩΣΗ*Για τον τρόπο μετάφρασης της Οδύσσειας του Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή, την ίδια την μετάφραση, για επιλεγμένα αποσπάσματα, και για ερμηνευτικά και άλλα σχόλια στην Ραψωδία ε βλέπε την μεγάλη και οριστική έκδοση, Αθήνα 2015.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Καναδή ακτιβίστρια προς Μητσοτάκη: «Θα έπρεπε να ντρέπεστε, έχετε το αίμα 14.000 παιδιών από την Παλαιστίνη στα χέρια σας. Πώς μπορείτε να κοιτάζετε τον εαυτό σας στον καθρέπτη; Το Ισραήλ είναι τρομοκρατικό κράτος»

  Με μια ακτιβίστρια υπέρ της Παλαιστίνης βρέθηκε αντιμέτωπος ο Κυριάκος Μητσοτάκης στον Καναδά, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη χώρα...